تعریف و تبیین

1. از حیث لغوی

 واژۀ «آزادی» که در متون دینی از آن با عناوین مختلفی یاد شده است بر حسب ماده و نوع استعمال، معانی گوناگونی پیدا می‌کند که جهت تکمیل و وضوح بحث به این معانی اشاره می‌کنیم:

الف) حُر: واژۀ «حُرّ» به ضم حرف حاء یکی از کلماتی است که در ازاء کلمۀ «آزادی» استعمال شده و به معنای انسان آزادمنش، با کرامت، با سخاوت و خالی از عیب و نقص به کار می­رود. ابن منظور لغت­دان سرشناس عرب در این زمینه می‌نویسد: «حرّ با ضم به معنای نقیض عبد بر وزن احرار و حرار و حرّة جمع بسته می­شود، اما اگر به معنای نقیض امه باشد بر وزن حرائر جمع بسته می‏شود».[1]

ب) حریت: این کلمه نیز یکی دیگر از واژگانی است که در تعبیر از مفهوم آزادی از آن استفاده شده و به معانی مختلفی از قبیل آزاد کردن برده، رهایی از تعلق‏های دنیوی، نیت خالص برای خدمت به خدا و رهایی از بند شهوات به کار رفته است. آزادی به این معنا در واقع عبارت است از رهایی انسان از سلطۀ دیگری است، فلذا از این منظر ملازم با معنای «استقلال» نیز می­باشد؛ چنانچه علی”علیه السلام” خطاب به امام حسن مجتبی”علیه السلام” می­نویسد: «و لا تکن عبد غیرک و قد جعلک اللّه حرّ؛[2] بندۀ دیگری مباش در حالی که خدا تو را آزاد آفریده است».