انتظار فرج امام زمان (عج) از جمله وظایف مهمی است که هر فردی باید به آن عمل کند. بی گمان، شناخت امام، از شناخت خداوند متعال جدا نیست؛ بلکه یکی از ابعاد آن است.

امام صادق علیه السلام خطاب به فضیل فرمود: امام خود را بشناس که اگر امام خود را شناختی، دیر و زود شدن این امر، آسیبی به تو نخواهد رساند.

* در عصر غیبت کبری امام زمان(عج) از جمله مسائلی که همواره مسلمانان، به ویژه شیعیان و پیروان اهل بیت(ع) خواهان فهم آن هستند، شناخت ویژگی های منتظران واقعی آن حضرت است. تا به امروز ویژگی های منتظران واقعی بسیار بیان شده، اما با توجه به اینکه زمانه به خصوص در عرصه تکنولوژی و شناخت حقایق جهان در حال تغییر و پیشرفت است، ویژگی های منتظران امام زمان(عج) مشمول زمان می شود، یا به عبارت دیگر می توان گفت که منتظران حضرت در هر دوره و عصری ویژگی های متفاوتی دارند؟

حقایق در جهان ثابت هستند. وقتی که شما از یک قاعده ریاضی یا قاعده ای اجتماعی صحبت می کنید زمان در اصل و تغییر این قاعده کارایی ندارد، ولی ابزارها و شکل قضایا می توانند متفاوت باشند. موضوع انتظار چه در گذشته و چه در حال یک معنا بیشتر ندارد، ولی آنچه که متفاوت است روی کار و رونماها هستند که متفاوتند. اصل قضیه انتظار در این است که انسان نباید به وضعیت و شرایط نادرست فکری، عملی و اجتماعی راضی باشد. و اگر راضی باشد و نباشد صرفا به معنای رضایت نفسانی نیست بلکه به این معناست که همواره باید درصدد تغییری مثبت در امور خود و جامعه باشد.

طبیعی است که انتظار امام عصر یعنی شناخت ماهیت این منتظر و اینکه ما در انتظار چه چیزی هستیم و خصوصیات او چیست. عدالت از ویژگی های بارز شخصی است که ما منتظر او هستیم. حضرت برای پیاده کردن عدالت در همه ابعاد می آیند. پس عدالت شاخصه ای اصلی است.

این عدالت چیست؟! آیا تصویر و تصور ما از این عدالت صحیح است؟!

عدالت به راحتی بیان می شود ولی ابعادی که در فکر و عقیده و عمل و حتی نقشی که در ساده ترین امور دارد معمولا کم تصور می شود. به طور مثال عدالت در رانندگی، عدالت در حرف زدن، عدالت در نگاه، عدالت به لحاظ تعریف و هم به لحاظ مصداق مورد توجه است. کسی که این عدالت را می شناسد می بیند که منتظر امام زمان یعنی منتظر عدالت. آیا کسی که سرتاسر یا بخش عمده ای از زندگی او آمیخته با ظلم است می تواند منتظر واقعی امام باشد؟! نه این تناقض است و امکان آن وجود ندارد. انتظار یعنی شناختن آن ارزش ها و خود را در این مسیر قرار دادن پس کسی که منتظر عدالت است نمی تواند خود ظالم باشد. او خود باید اهل عدالت و دوستدار عدالت باشد و در این مسیر حرکت کند. بنابراین منتظر کسی است که ابتدا ابعاد منتظر را خوب شناخته است و در آن مسیر حرکت می کند بنابراین انتظار به معنای واگذاری نیست؛ این برداشتی انحرافی از انتظار و منتظر است.

* با توجه به نکاتی که در مورد شناخت ابعاد و ارزش ها در مسیر انتظار امام زمان(عج) عنوان کردید و تحقق عدالت در مش و رفتاری را ضرورت منتظر واقعی دانستید، چند درصد از مردم امروز ویژگی های منتظر واقعی را دارند؟

دستیابی به این جواب دشوار هست چرا که این مساله در نوسان است. عده ای از مردم ما از نظر اشراف بر ارزش ها در قله قرار دارند و افرادی وجود دارند که حاضر نیستند کمترین منابع و کمترین مزایایی از جانب آنها برای حقیقت صرف شود. این مساله فراز و نشیب زیادی دارد در واقع نمی توان حرفی کلی زد.

آنچه که من می توانم بگویم این است که ما از معیارهای منتظر که این معیارها دهها مورد بیشتر است، فاصله ها داریم. یکی از این معیارها تفکری جهانی داشتن است، این تفکر را در جامعه، میان مسئولین، دانشگاهها و حوزه هایمان داریم یا به عبارت دیگر الزامات این اندیشه ها در بسیاری از جاها در حد حرف و گفتار وجود دارد، اما دستآوردی در این زمینه نمی بینیم و در رتبه ای که باید باشیم، نیستیم. اولویت مجموعه های ما مسائل جهانی نیست و به دنبال این مسائل نیستند و اندیشه ای که باید به طوری متناسب با منتظر باشد، بسیار است، اما در حد شعار هست؛ برای ظهور حضرت مهدی(عج) دعا می کنیم ولی برآورد واقعی و میدانی و عملی از این قضیه صورت نگرفته و احساس نمی شود.

* به فاصله ای که افراد و جامعه با معیارهای منتظر به خصوص با تفکر جهانی شدن داریم، اشاره کردید. چه عواملی سبب شده است پس از سال ها تحقیق، تبلیغ و آگاهی بخشی در این زمینه از این معیار ها فاصله بگیریم؟ انتظار می رود که این فاصله ها کاهش یابد ولی در حال افزایش است!

این عوامل بسیار متنوع هستند، ولی به نظر من نوعی بی تفاوتی نسبت به اصل معرفت از ریشه های مهم است. به نظر می رسد طالبان معرفت حقیقی کم هستند. در یک مجموعه علمی مثل دانشگاهها چندین هزار نفر می آیند و می روند ولی واقعا طالبین علم چه کسانی هستند؟! اگر مساله را تشریح کنیم می بینیم این افراد آمده اند تا نمره ای بگیرند و مدرکی کسب کنند و شغلی پیدا کنند. و در واقع باید به دنبال کسانی که در جست وجوی فهم و درک هستند، گشت. به نظر می رسد در کل جامعه ما نسبت به اصل معرفت نوعی بی تفاوتی وجود دارد. برخی از عملکردها که مردم می بینند آنها را دور می کند. وقتی شعار من به گونه ای و عمل من به گونه دیگری باشد، باعث دور شدن کسی که بیننده هست، خواهد شد. همچنین تبلیغات جهانی و مادی گرایی افراطی مواردی است که امروزه رخ می دهد. جامعه همواره در حال تغییر و تحول است. گرچه در همین جامعه افراد و اقشاری مشاهده می شوند که ارتقا پیدا کرده اند و به اوج رسیده اند و واقعاً تحلیل علت در یک یا دو کلمه نمی گنجد.

* برخی مهمترین آسیب مفهوم انتظار را مساله غیبت می دانند؛ برخی هم از واژه انتظار به عنوان ابزاری برای رسیدن به اهداف خود استفاده می کنند و آن بهانه ای برای سستی و خمودی منتظران قرار می گیرد این در حالی است که سکون و بی تحرّکی برای منتظران حضرت، خلاف آیات و روایات موجود درباره مهدویّت و خلاف عقل و این تفسیر از انتظار بهانه ای برای بی قیدی و بی تکلیفی است. در چنین وضعیتی مفهوم اصلی انتظار از نظر شما چیست؟!

مفهوم انتظار بحث شناختن ارزش ها و متناسب کردن خود با آن وضعیت است. در منابع روایی این مطلب آمده است که کسی که منتظر امر ماست باید از مسیر خیر حرکت کند؛ انتظار که حالت نیست، فعل است. پیامبر(ص) می فرمایند: «أفضل أعمال اُمّتی انتظار فرج اللّه عزّوجلّ؛ برترین عمل امت انتظار فرج است» پیامبر(ص) به عمل تأکید کردند، نه حالت امت و ما به اشتباه از این عبارت به حالت تفسیر می کنیم درحالیکه حالت نیست و عمل است. بنابراین انتظار یعنی قله ای را دیدن و در مسیر آن قله حرکت کردن؛ نه ایستادن و تماشا کردن و نه دنده عقب رفتن و نه به امید دیگران بودن؛ هیچ یک از این موارد به معنی انتظار واقعی نیست.

* مدعیان دورغین ارتباط با امام زمان(عج) پیشگویی هایی در مورد زمان ظهور و نوع ظهور حضرت دارند که دور از واقعیت است. سوال من این است که چرا برخی از مردم منتظر به جای استناد به قرآن و روایات معتبر در مورد امام زمان و نشانه های ظهور ایشان، صحبت های دروغین چنین افرادی را باور می کنند؟ این دسته از مردم در کجای مسیر دچار اشتباه شدند؟

چرا مردم در بقیه موارد فریب می خورند؟! مردم در موارد بسیار زیادی فریب می خورند و کالای بدلی را به جای کالای اصلی می خرند. این موراد ناشی از علت شناخت و معرفت است. یعنی به طور طبیعی اگر به فرد حاذقی مراجعه کنند و به متخصصی رجوع کنند او تشخیص خواهد داد. همواره سوء استفاده کننده ها در میدان هستند و به طرق مختلف از این موقعیت و فرصت استفاده می کنند. یقین داشته باشید که در هرچیزی که مطلوبیتی داشته باشد جعلی صورت خواهد گرفت. وقتی که پیامبر اکرم (ص) مبعوث شدند بعد از دوران نبوی و بعد از پیشرفت کار حضرت، عده ای گفتند این که کاری ندارد و ما نیز ادعای نبوت خواهیم کرد. هم در زمان خود حضرت و هم پس از این دوران ده ها نفر ادعای نبوت کردند که در تاریخ ثبت شده است چون متوجه شدند که شاید بتوان از این طریق افرادی را دور خود جمع کرد و با انگیزه های دیگری وارد این میدان ها می شوند؛ افراد سو استفاده کننده ای که از چنین بستر هایی بهره می برند همواره وجود دارند. اگر به منابع مراجعه کنید شاید بتوان گفت در حدود ۱۰۰۰ نفر وجود دارند که ادعای بابیت داشتند و گفتند ما باب امام زمان هستیم و یا اینکه ادعای امام زمان بودن و ادعاهای عجیب و غریبی مثل اینکه ما یمانی هستیم و … مطرح شده است. این موارد هم شامل ادعاها و هم انتصابات دروغ است. این قضیه از صدر اسلام وجود داشته است. تمام این موارد ناشی از این است که اگر من نسبت به اصل موضوع معرفت نداشته باشم به طور طبیعی این موارد را قبول خواهم کرد وقتی من اصل را از فرع تشخیص نمی دهم همه چیز از همین جهل شروع می شود. عدم قاطعیت در شناخت، معرفت است. این موضوع ساختگی نیست و ریشه های آن در قرآن و حدیث است و باید با همان معیارها به این موضوع پرداخت. اینکه من اینگونه فکر می کنم و حدس می زنم و… می شود بابیت و بهایت و فرقه های مختلفی که در طول قرن ها و سالها شکل گرفتند.

* رساندن مردم به اصل معرفتی که به آن اشاره کردید، وظیفه چه کسانی است؟

به طور طبیعی این وظیفه دانشمندان، علما، نویسندگان و حوزویان است. و از طرفی وظیفه عموم نیز این است که طالب این معرفت باشند. شاید بسیاری از این حقایق بارها نوشته و گفته شده و هیچ گوشی بدهکارشان نیست. این ماجرا دو طرفه است و در هر طرف ماجرا نواقصی وجود داشته است.

* امروز چطور می توانیم در تعجیل فرج امام زمان(عج) مشارکتی مثبت و پویا داشته باشیم؟

گام اول معرفت است. سپس به مقتضای این معرفت حرکت کردن یعنی نه فقط بحث معرفتی و شناختی بلکه در حقیقت باید شناخت داشت و سپس عمل کرد.

شققنا